KONFLIK BIDANG KUASA MAHKAMAH DALAM HARTA WAKAF DAN HARTA PUSAKA: SATU KAJIAN DI DAERAH SEPANG
Assalamualaikum w.b.t...
Alhamdulillah hari ini 23 Januari 2013 bersamaan hari Rabu diberi kesempatan untuk update blog. Sebenarnya tengah cuti semester sekarang. Tapi dah 3 hari berturut2 ke & di UKM menyelesaikan macam2 perkara (Program2 JAKMA, CESMED, Job dan hal2 lain). Cuma bila cuti2 camni internet pun laju la..
In sha Allah entri kali ini nak kongsi berkenaan Latihan Ilmiah saya semasa zaman Diploma di KUIS. Di kesempatan ini, aku nak jutaan ucapkan terima kasih kepada semua yang telah membantu dalam menyiapkan Latihan Ilmiah tersebut terutamanya Penyelia saya, Puan Nurhayati Abdul Ghani. Tidak tahu la beliau masih ingat atau tidak. Almaklumla dah 3 tahun lebih berlalu. Ingat lagi kena pergi cari rumah beliau di townhouse BSP sebab time nak hantar Latihan Ilmiah yang dah siap berjilid beliau dah bersalin dan dalam pantang. Bila ingat2 balik banyak pun kenangan manis dalam nak menyiapkan Latihan Ilmiah ini sebenarnya.
Kini semuanya tinggal kenangan. Memang rasa nak menulis lagi zaman Degree ini. Tapi keadaan yang tidak mengizinkan. Memilih untuk membuat projek CESMED menggantikan Latihan Ilmiah. Orang selalu beranggapan KAMI yang ambil CESMED ini lari daripada membuat Latihan Ilmiah. Tapi bagi saya sendiri, ada matlamat yang ingin saya capai. Maaflah jika kata2 saya ini akan ada yang terasa. "Aku tidak heran lah lau buat tesis setakat COPY & PASTE ja.." Cuma itu prinsip masing2 la ya. Setakat ini pun dah 2 buah tesis dihasilkan sebagai assignment walaupun secara berkumpulan. Yang pertama berkenaan KESENIAN untuk subjek LADNM dan yang kedua berkenaan MASJID untuk subjek LADM. Pengalaman yang banyak mendewasakan.....Ini bukan luahan tapi sekadar mukadimah. Hehe. Kembali kepada topik yang ingin dikongsi. Tapi ingin saya ingatkan di sini, yang entri ini hanya membincangkan sebahagian daripada perkara2 yang dibincangkan dalam Latihan Ilmiah tersebut. Sebelum kita pergi dengan lebih lanjut, kita kena faham & tahu bidang kuasa Mahkamah Syariah dalam harta wakaf & harta pusaka terlebih dahulu.
1.0 BIDANG KUASA MAHKAMAH
SYARIAH
Mahkamah Syariah mempunyai kuasa untuk mengeluarkan Sijil Faraid
(Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006: 221). Sijil Faraid atau
perakuan ahli waris ialah satu sijil atau perakuan yang dikeluarkan oleh
Mahkamah Syariah negeri-negeri berhubung dengan harta pusaka si mati orang
Islam, waris-waris yang berhak dan bahagian masing-masing waris yang berhak
terhadap harta pusaka itu.
Mahkamah Syariah juga telah diberi pengiktirafan di
bawah Kanun Tanah Negara 1965. Sebelum pindaan Kanun Tanah Negara 1965 pada
tahun 1992, Mahkamah Syariah tidak mempunyai kuasa mengeluarkan perintah di
bawah peruntukan Kanun Tanah Negara 1965. Tetapi pada tahun 1992, Kanun Tanah
Negara 1965 telah dipinda.
Pindaan ini bertujuan untuk memberi pengiktirafan
terhadap perintah yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah mengenai
perkara-perkara yang Mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa, terutamanya
berhubung dengan persoalan hartanah orang-orang Islam, sama ada dalam tuntutan
harta sepencarian, harta pusaka, wasiat, wakaf, hibah dan sebagainya. Perintah
yang telah dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah hendaklah diikuti oleh Pendaftar
atau Pentadbir Tanah Jajahan dan seumpamanya.
Selain daripada mengeluarkan Sijil Faraid dan
mengeluarkan perintah di bawah Kanun Tanah Negara 1965, Mahkamah Syariah juga
mempunyai peranan yang lebih umum dalam pentadbiran harta pusaka bagi
orang-orang Islam seperti menentukan kesahtarafan seseorang anak, mengesahkan
sesuatu akad perkahwinan, tuntutan harta sepencarian serta menentukan sah atau
tidak sesuatu wasiat, hibah dan wakaf (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang
2006: 227).
2.0 MASALAH-MASALAH
2.1 ISU
BIDANG KUASA
Pengurusan harta pusaka di Malaysia agak mengelirukan dan
dianggap sukar oleh sesetengah orang kerana ada empat jabatan atau institusi
yang mempunyai kuasa ke atas hal berkaitan pengurusan pusaka. Jabatan dan
institusi itu ialah Mahkamah Syariah, Mahkamah Tinggi Sivil, Pejabat Pusaka
Kecil dan Amanah Raya Berhad. Kesilapan memilih salah satu institusi di atas
dalam mengurus pusaka akan menyebabkan urusan mengurus pusaka menjadi bertambah
panjang.
Mengikut amalan yang ada sekarang, apabila permohonan
dibuat di Amanah Raya Berhad atau Mahkamah Tinggi dan sebahagian Pejabat Tanah
atau Unit Pembahagian Pusaka, bagi kes kematian orang Islam, Sijil Faraid
diperlukan untuk dilampirkan bersama. Untuk mendapatkan Sijil Faraid,
waris-waris dikehendaki membuat permohonan di Mahkamah Syariah. Permohonan
tersebut didengar dalam satu perbicaraan bagi menentukan waris-waris yang
berhak mewarisi dan bahagian masing-masing. Keputusan Mahkamah Syariah
dikeluarkan dalam bentuk ‘Sijil Faraid’. Amanah Raya Berhad, Unit Pusaka Kecil
atau Mahkamah Tinggi setelah memproses permohonan tersebut akan memanggil semua
waris-waris untuk pembahagian samada mengikut faraid, pakatan atau takharuj
dengan mengambil kira perkara lain yang bersangkutan seperti tuntutan jual beli,
gadaian, sekatan kepentingan tanah dan sebagainya. Ini bermakna bagi orang
Islam terpaksa menghadiri dua perbicaraan bagi menyelesaikan pusaka berbanding
pusaka bukan Islam (Wan Abdul Halim Wan Harun 2006).
Hal ini berlaku kerana Mahkamah Syariah tidak diberi
bidang kuasa membuat perintah pembahagian harta pusaka secara faraid walaupun
ia berkuasa mengeluarkan Sijil Faraid. Ia hanya digunakan sebagai rujukan oleh
waris atau pihak lain untuk mengetahui siapa waris sebenar harta si mati dan
bahagiannya. Perkara ini amat mendukacitakan kerana Mahkamah Syariah sebagai
mahkamah yang membicarakan hal berkaitan orang Islam tidak dapat menyelesaikan
permasalahan pusaka orang Islam sendiri.
Lebih mendukacitakan kuasa terhad Mahkamah Syariah
terpaksa dikongsi dengan Pejabat Pusaka Kecil. Dengan kata lain kuasa
memperakui seseorang adalah waris dan bahagian faraid mereka bukan hak
eksklusif Mahkamah Syariah. Pejabat Pusaka Kecil daerah juga mempunyai kuasa
sama seperti diperuntukkan Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955.
Apa yang pelik adalah Pejabat Pusaka Kecil berkuasa pula
mengeluarkan surat
kuasa tadbir atau perintah pembahagian yang tidak dimiliki Mahkamah Syariah.
Amanah Raya Berhad juga mempunyai kuasa mengeluarkan surat kuasa tadbir ke atas harta pusaka.
Mujurlah Amanah Raya Berhad tidak mempunyai kuasa mengesahkan seseorang itu
ahli waris dan bahagian faraid mereka (Mohd NoorAizan Md Idrus 2007).
Inilah hakikat yang perlu diketahui dan disedari
masyarakat Islam negara ini. Dalam kita selesa dengan jaminan Perlembagaan
bahawa Islam adalah agama rasmi Persekutuan tetapi dalam soal harta pusaka,
Mahkamah Syariah masih terhad kuasanya jika dibandingkan dengan Pejabat Pusaka
Kecil, Amanah Raya Berhad dan lebih sedih lagi jika dibandingkan dengan Mahkamah
Tinggi Sivil.
2.2 HALANGAN PERUNDANGAN
Banyak lagi undang-undang Persekutuan yang menghadkan serta menyekat
bidang kuasa dan pemakaian undang-undang negeri (Mahir Danial 2009). Hal ini
menjejaskan bidang kuasa Mahkamah Syariah dalam menjalankan pentadbiran harta
pusaka orang-orang Islam di Malaysia. Sebagai contoh undang-undang Persekutuan
yang berkaitan dengan pusaka iaitu terdapat Akta Probet dan Pentadbiran 1959
dan Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 yang menghalang pemakaian Enakmen
Undang-Undang Islam di setiap negeri.
Jika dihalusi secara terperinci, keterlibatan secara
tidak langsung mengenai isu probet dan pentadbiran dalam sesuatu kes telah
menjadi halangan bagi Mahkamah Syariah untuk menyelesaikan masalah seterusnya
mencetuskan konflik bidang kuasa.
2.3 ASPEK TEKNIKAL
Perkembangan sains dan teknologi serta perkembangan sosial
masyarakat Islam kini telah menimbulkan banyak isu-isu semasa yang secara tidak
langsung memberi impak kepada perundangan Islam, terutamanya tentang
pembahagian harta pusaka orang-orang Islam apabila berlaku kematian. Secara
umumnya, persoalan berkaitan bidang kuasa, halangan perundangan, ketiadaan
statut, ketidakseragaman undang-undang dan tatacara merupakan permasalahan
dalam melaksanakan pembahagian harta pusaka di kalangan orang Islam.
Apa yang berlaku sekarang ini adalah kes-kes pusaka
banyak sekali dikendalikan oleh Mahkamah Sivil, bukannya Mahkamah Syariah. Dengan hormatnya dinyatakan bahawa para
hakim di Mahkamah Sivil (termasuk peguam) selalunya tidak mempunyai latar
belakang undang-undang Islam.
Terdapat juga di kalangan
hakim-hakim di Mahkamah Sivil ini yang mengaku bahawa mereka merasa bimbang
untuk mengendalikan kes-kes berkaitan pusaka kerana merasakan tidak kompeten
(dari sudut pengetahuan dalam hukum Syarak) untuk menghakiminya. Malahan dengan hormatnya dinyatakan di sini bahawa terdapat juga kes
yang diputuskan tidak menepati undang-undang Islam (Siti Mashitoh Mahamood
2006). Keadaan menjadi lebih tidak menyenangkan jika ianya diputuskan oleh hakim
yang bukan beragama Islam. Pihak Hakim yang bukan beragama Islam juga didapati
menghadapi masalah tidak memahami hukum Syarak yang boleh menyebabkan tangguhan
kes yang dibicarakan.
Terdapat juga isu-isu sampingan yang menyebabkan
berlakunya permasalahan dalam perancangan harta pusaka. Hal ini dapat kita
lihat apabila berlaku pertelingkahan di kalangan ahli keluarga terhadap masalah
pembahagian harta, anak yang tidak tahu kedudukannya sebagai anak angkat atau
anak tidak sah taraf dan yang lebih teruk apabila ahli keluarga mengabaikan
harta tersebut sehingga menyebabkan harta itu tidak diuruskan dengan baik. Hal
ini secara tidak langsung menyebabkan banyak kes tertangguh.
Selain itu, persoalan yang timbul ialah sejauh mana
kesediaan Mahkamah Syariah untuk menerima kes-kes wakaf dan pusaka sepenuhnya.
Sebagai contoh dalam kes wakaf maklumat-maklumat tanah dan status tanah belum
cukup lengkap. Mahkamah
Syariah masih perlu berurusan dengan Pejabat Tanah dan Daerah dan ini secara
tidak langsung melibatkan perkara sivil. Setakat ini di Sepang belum wujud kes
berkaitan wakaf tetapi Mahkamah bersedia mendengar dan memutuskan kes tersebut
(Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).
Tanggapan masyarakat yang
meletakkan Mahkamah Sivil sebagai mahkamah yang hebat dan Mahkamah Syariah
sebagai Mahkamah kelas kedua memburukkan lagi keadaan di samping konflik dari
segi bidang kuasa. Hakikatnya, kenyataan yang mengatakan Mahkamah Syariah
lembap, lambat dan lemah merupakan persepsi masyarakat sahaja. Beberapa
pembaharuan dan usaha telah dilakukan bagi menambah baik kedudukan Mahkamah
Syariah pada masa kini.
3.0 CADANGAN
PENYELESAIAN
Berdasarkan kajian yang telah dibincangkan,
terdapat beberapa cadangan untuk menyelesaikan masalah ini atau
sekurang-kurangnya ada usaha yang dilakukan ke arah penambahbaikan pentadbiran
dan pengurusan harta wakaf di Mahkamah Syariah.
Di sini, dicadangkan agar
kerajaan membuat pindaan ke atas Akta Probet dan Pentadbiran 1959, iaitu
mengecualikan orang Islam tertakluk di bawahnya. Sebagai alternatif, satu undang-undang
probet dan pentadbiran untuk orang Islam perlulah disediakan di peringkat negeri dengan
memperuntukkan bidang kuasa yang jelas kepada Mahkamah Syariah.
Sungguhpun satu jawatankuasa
kerja untuk menggubal Enakmen atau Akta Undang-undang Pusaka Islam telah
dibentuk pada tahun 1989 di bawah Jabatan Kemajuan Islam Malaysia tetapi usaha
jawatankuasa ini tidak dapat direalisasikan sehingga sekarang masalah
undang-undang dan Perlembagaan Persekutuan yang memberikan kuasa dalam
pentadbiran pusaka orang-orang Islam, adalah dicadangkan satu undang-undang
pusaka Islam (faraid) yang tulin
dikanunkan di negara ini seperti mana berlaku di negara-negara Arab dan Islam
yang lain seperti Qanun al-Mawarith 1943 (di Mesir) dan Komplikasi Hukum Islam
di Indonesia tahun 1991 (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006: 230).
Pada tahun 1998, Jabatan
Kehakiman dan Syariah Malaysia (JKSM), Jabatan Perdana Menteri telah
ditubuhkan. Ini merupakan satu usaha yang ekstrem menuju kesamatarafan antara
Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah. Dengan penubuhan Jabatan ini, fungsi
Mahkamah Syariah tidak dinafikan lagi lebih sistematik. Sebagai contoh telah
diperkenalkan sistem E-Syariah, Sulh dan meletakkan tempoh masa sesuatu kes
mesti selesai mestilah tidak lebih daripada tiga tahun. Di Selangor, satu
daerah telah dibekalkan dengan seorang hakim berbanding dahulu tiga daerah
berkongsi seorang hakim (Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).
Untuk meningkatkan lagi
kedudukan Mahkamah Syariah terutama dalam kes-kes yang berkaitan orang harta
orang Islam perlu kepada satu usaha dan sokongan yang berterusan daripada pihak
Jabatan mahupun pihak-pihak luar seperti Kerajaan, Kementerian serta
badan-badan bukan Kerajaan. Pihak sivil juga perlu memberikan sokongan kepada
pihak Mahkamah Syariah. Sebagai contoh, berkongsi pengalaman dan melatih
hakim-hakim Syarie. Dengan sokongan ini,
Mahkamah Syariah mampu mencipta satu suasana yang tidak nampak kelemahan
undang-undang Islam lagi.
Sokongan daripada
institusi-institusi pendidikan juga sangat penting. Program pengijazahan
Syariah dan undang-undang yang
ditawarkan hendaklah dilaksanakan dalam bentuk ”double degree” (ijazah
berkembar) yang akan menghasilkan misalnya LLB dan LLB (Sha) sebagaimana yang
telah dibuat oleh Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Justeru, graduan yang
dihasilkan akan dilengkapi oleh dua bidang undang-undang sekaligus mereka tidak
lagi menghadapi masalah yang rumit dalam memahami keperluan undang-undang
prosedur dan substantif serta melaksanakannya dalam satu-satu kes pusaka
apabila beramal nanti. Di samping itu,
para pensyarah mahupun pelajar boleh mencadangkan idea-idea mereka dalam
bnentuk artikel, mahupun jurnal secara terus kepada JKSM sendiri dalam usaha
meningkatkan dan memperkemas Institusi Kehakiman Islam di negara ini khususnya
dalam kes pusaka (Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).
Begitulah serba sedikit perkongsian daripada saya untuk kali ini. Sahabat2 di UKM ada yang pernah dengar saya bentang tajuk ini rasanya. Mereka2 yang kelas tutorial Kepimpinan dan Pengurusan Islam dengan Dr. Ideris Endot. Time tu kita tahun 1 sem 1. Ingat lagi Dr. tanya kamu pelajar tahun 3 ke? Tajuk ini memang besar pun. Cuma saya dah ringkaskan ia menjadi sebuah assignment la. Apa2 pun semoga ia bermanfaat untuk kita semua. =)
|
Konvokesyen Diploma bersama emak & ayah |