Konflik Bidang Kuasa Mahkamah dalam Harta Wakaf dan Harta Pusaka

KONFLIK BIDANG KUASA MAHKAMAH DALAM HARTA WAKAF DAN HARTA PUSAKA: SATU KAJIAN DI DAERAH SEPANG
 

Assalamualaikum w.b.t...

Alhamdulillah hari ini 23 Januari 2013 bersamaan hari Rabu diberi kesempatan untuk update blog. Sebenarnya tengah cuti semester sekarang. Tapi dah 3 hari berturut2 ke & di UKM menyelesaikan macam2 perkara (Program2 JAKMA, CESMED, Job dan hal2 lain). Cuma bila cuti2 camni internet pun laju la..

In sha Allah entri kali ini nak kongsi berkenaan Latihan Ilmiah saya semasa zaman Diploma di KUIS. Di kesempatan ini, aku nak jutaan ucapkan terima kasih kepada semua yang telah membantu dalam menyiapkan Latihan Ilmiah tersebut terutamanya Penyelia saya, Puan Nurhayati Abdul Ghani. Tidak tahu la beliau masih ingat atau tidak. Almaklumla dah 3 tahun lebih berlalu. Ingat lagi kena pergi cari rumah beliau di townhouse BSP sebab time nak hantar Latihan Ilmiah yang dah siap berjilid beliau dah bersalin dan dalam pantang. Bila ingat2 balik banyak pun kenangan manis dalam nak menyiapkan Latihan Ilmiah ini sebenarnya.

Kini semuanya tinggal kenangan. Memang rasa nak menulis lagi zaman Degree ini. Tapi keadaan yang tidak mengizinkan. Memilih untuk membuat projek CESMED menggantikan Latihan Ilmiah. Orang selalu beranggapan KAMI yang ambil CESMED ini lari daripada membuat Latihan Ilmiah. Tapi bagi saya sendiri, ada matlamat yang ingin saya capai. Maaflah jika kata2 saya ini akan ada yang terasa. "Aku tidak heran lah lau buat tesis setakat COPY & PASTE ja.." Cuma itu prinsip masing2 la ya. Setakat ini pun dah 2 buah tesis dihasilkan sebagai assignment walaupun secara berkumpulan. Yang pertama berkenaan KESENIAN untuk subjek LADNM dan yang kedua berkenaan MASJID untuk subjek LADM. Pengalaman yang banyak mendewasakan.....Ini bukan luahan tapi sekadar mukadimah. Hehe. Kembali kepada topik yang ingin dikongsi. Tapi ingin saya ingatkan di sini, yang entri ini hanya membincangkan sebahagian daripada perkara2 yang dibincangkan dalam Latihan Ilmiah tersebut. Sebelum kita pergi dengan lebih lanjut, kita kena faham & tahu bidang kuasa Mahkamah Syariah dalam harta wakaf & harta pusaka terlebih dahulu.

1.0    BIDANG KUASA MAHKAMAH SYARIAH

Mahkamah Syariah mempunyai kuasa untuk mengeluarkan Sijil Faraid (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006: 221). Sijil Faraid atau perakuan ahli waris ialah satu sijil atau perakuan yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah negeri-negeri berhubung dengan harta pusaka si mati orang Islam, waris-waris yang berhak dan bahagian masing-masing waris yang berhak terhadap harta pusaka itu.

Mahkamah Syariah juga telah diberi pengiktirafan di bawah Kanun Tanah Negara 1965. Sebelum pindaan Kanun Tanah Negara 1965 pada tahun 1992, Mahkamah Syariah tidak mempunyai kuasa mengeluarkan perintah di bawah peruntukan Kanun Tanah Negara 1965. Tetapi pada tahun 1992, Kanun Tanah Negara 1965 telah dipinda.

Pindaan ini bertujuan untuk memberi pengiktirafan terhadap perintah yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah mengenai perkara-perkara yang Mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa, terutamanya berhubung dengan persoalan hartanah orang-orang Islam, sama ada dalam tuntutan harta sepencarian, harta pusaka, wasiat, wakaf, hibah dan sebagainya. Perintah yang telah dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah hendaklah diikuti oleh Pendaftar atau Pentadbir Tanah Jajahan dan seumpamanya.

Selain daripada mengeluarkan Sijil Faraid dan mengeluarkan perintah di bawah Kanun Tanah Negara 1965, Mahkamah Syariah juga mempunyai peranan yang lebih umum dalam pentadbiran harta pusaka bagi orang-orang Islam seperti menentukan kesahtarafan seseorang anak, mengesahkan sesuatu akad perkahwinan, tuntutan harta sepencarian serta menentukan sah atau tidak sesuatu wasiat, hibah dan wakaf (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006: 227).

2.0    MASALAH-MASALAH

2.1    ISU BIDANG KUASA

Pengurusan harta pusaka di Malaysia agak mengelirukan dan dianggap sukar oleh sesetengah orang kerana ada empat jabatan atau institusi yang mempunyai kuasa ke atas hal berkaitan pengurusan pusaka. Jabatan dan institusi itu ialah Mahkamah Syariah, Mahkamah Tinggi Sivil, Pejabat Pusaka Kecil dan Amanah Raya Berhad. Kesilapan memilih salah satu institusi di atas dalam mengurus pusaka akan menyebabkan urusan mengurus pusaka menjadi bertambah panjang.

Mengikut amalan yang ada sekarang, apabila permohonan dibuat di Amanah Raya Berhad atau Mahkamah Tinggi dan sebahagian Pejabat Tanah atau Unit Pembahagian Pusaka, bagi kes kematian orang Islam, Sijil Faraid diperlukan untuk dilampirkan bersama. Untuk mendapatkan Sijil Faraid, waris-waris dikehendaki membuat permohonan di Mahkamah Syariah. Permohonan tersebut didengar dalam satu perbicaraan bagi menentukan waris-waris yang berhak mewarisi dan bahagian masing-masing. Keputusan Mahkamah Syariah dikeluarkan dalam bentuk ‘Sijil Faraid’. Amanah Raya Berhad, Unit Pusaka Kecil atau Mahkamah Tinggi setelah memproses permohonan tersebut akan memanggil semua waris-waris untuk pembahagian samada mengikut faraid, pakatan atau takharuj dengan mengambil kira perkara lain yang bersangkutan seperti tuntutan jual beli, gadaian, sekatan kepentingan tanah dan sebagainya. Ini bermakna bagi orang Islam terpaksa menghadiri dua perbicaraan bagi menyelesaikan pusaka berbanding pusaka bukan Islam (Wan Abdul Halim Wan Harun 2006).

Hal ini berlaku kerana Mahkamah Syariah tidak diberi bidang kuasa membuat perintah pembahagian harta pusaka secara faraid walaupun ia berkuasa mengeluarkan Sijil Faraid. Ia hanya digunakan sebagai rujukan oleh waris atau pihak lain untuk mengetahui siapa waris sebenar harta si mati dan bahagiannya. Perkara ini amat mendukacitakan kerana Mahkamah Syariah sebagai mahkamah yang membicarakan hal berkaitan orang Islam tidak dapat menyelesaikan permasalahan pusaka orang Islam sendiri.

Lebih mendukacitakan kuasa terhad Mahkamah Syariah terpaksa dikongsi dengan Pejabat Pusaka Kecil. Dengan kata lain kuasa memperakui seseorang adalah waris dan bahagian faraid mereka bukan hak eksklusif Mahkamah Syariah. Pejabat Pusaka Kecil daerah juga mempunyai kuasa sama seperti diperuntukkan Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955.

Apa yang pelik adalah Pejabat Pusaka Kecil berkuasa pula mengeluarkan surat kuasa tadbir atau perintah pembahagian yang tidak dimiliki Mahkamah Syariah. Amanah Raya Berhad juga mempunyai kuasa mengeluarkan surat kuasa tadbir ke atas harta pusaka. Mujurlah Amanah Raya Berhad tidak mempunyai kuasa mengesahkan seseorang itu ahli waris dan bahagian faraid mereka (Mohd NoorAizan Md Idrus 2007).

Inilah hakikat yang perlu diketahui dan disedari masyarakat Islam negara ini. Dalam kita selesa dengan jaminan Perlembagaan bahawa Islam adalah agama rasmi Persekutuan tetapi dalam soal harta pusaka, Mahkamah Syariah masih terhad kuasanya jika dibandingkan dengan Pejabat Pusaka Kecil, Amanah Raya Berhad dan lebih sedih lagi jika dibandingkan dengan Mahkamah Tinggi Sivil.

2.2    HALANGAN PERUNDANGAN

Banyak lagi undang-undang Persekutuan yang menghadkan serta menyekat bidang kuasa dan pemakaian undang-undang negeri (Mahir Danial 2009). Hal ini menjejaskan bidang kuasa Mahkamah Syariah dalam menjalankan pentadbiran harta pusaka orang-orang Islam di Malaysia. Sebagai contoh undang-undang Persekutuan yang berkaitan dengan pusaka iaitu terdapat Akta Probet dan Pentadbiran 1959 dan Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 yang menghalang pemakaian Enakmen Undang-Undang Islam di setiap negeri.

Jika dihalusi secara terperinci, keterlibatan secara tidak langsung mengenai isu probet dan pentadbiran dalam sesuatu kes telah menjadi halangan bagi Mahkamah Syariah untuk menyelesaikan masalah seterusnya mencetuskan konflik bidang kuasa.

2.3    ASPEK TEKNIKAL

Perkembangan sains dan teknologi serta perkembangan sosial masyarakat Islam kini telah menimbulkan banyak isu-isu semasa yang secara tidak langsung memberi impak kepada perundangan Islam, terutamanya tentang pembahagian harta pusaka orang-orang Islam apabila berlaku kematian. Secara umumnya, persoalan berkaitan bidang kuasa, halangan perundangan, ketiadaan statut, ketidakseragaman undang-undang dan tatacara merupakan permasalahan dalam melaksanakan pembahagian harta pusaka di kalangan orang Islam.

Apa yang berlaku sekarang ini adalah kes-kes pusaka banyak sekali dikendalikan oleh Mahkamah Sivil, bukannya Mahkamah Syariah. Dengan hormatnya dinyatakan bahawa para hakim di Mahkamah Sivil (termasuk peguam) selalunya tidak mempunyai latar belakang undang-undang Islam.

Terdapat juga di kalangan hakim-hakim di Mahkamah Sivil ini yang mengaku bahawa mereka merasa bimbang untuk mengendalikan kes-kes berkaitan pusaka kerana merasakan tidak kompeten (dari sudut pengetahuan dalam hukum Syarak) untuk menghakiminya. Malahan dengan hormatnya dinyatakan di sini bahawa terdapat juga kes yang diputuskan tidak menepati undang-undang Islam (Siti Mashitoh Mahamood 2006). Keadaan menjadi lebih tidak menyenangkan jika ianya diputuskan oleh hakim yang bukan beragama Islam. Pihak Hakim yang bukan beragama Islam juga didapati menghadapi masalah tidak memahami hukum Syarak yang boleh menyebabkan tangguhan kes yang dibicarakan.

Terdapat juga isu-isu sampingan yang menyebabkan berlakunya permasalahan dalam perancangan harta pusaka. Hal ini dapat kita lihat apabila berlaku pertelingkahan di kalangan ahli keluarga terhadap masalah pembahagian harta, anak yang tidak tahu kedudukannya sebagai anak angkat atau anak tidak sah taraf dan yang lebih teruk apabila ahli keluarga mengabaikan harta tersebut sehingga menyebabkan harta itu tidak diuruskan dengan baik. Hal ini secara tidak langsung menyebabkan banyak kes tertangguh.

Selain itu, persoalan yang timbul ialah sejauh mana kesediaan Mahkamah Syariah untuk menerima kes-kes wakaf dan pusaka sepenuhnya. Sebagai contoh dalam kes wakaf maklumat-maklumat tanah dan status tanah belum cukup lengkap. Mahkamah Syariah masih perlu berurusan dengan Pejabat Tanah dan Daerah dan ini secara tidak langsung melibatkan perkara sivil. Setakat ini di Sepang belum wujud kes berkaitan wakaf tetapi Mahkamah bersedia mendengar dan memutuskan kes tersebut (Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).

Tanggapan masyarakat yang meletakkan Mahkamah Sivil sebagai mahkamah yang hebat dan Mahkamah Syariah sebagai Mahkamah kelas kedua memburukkan lagi keadaan di samping konflik dari segi bidang kuasa. Hakikatnya, kenyataan yang mengatakan Mahkamah Syariah lembap, lambat dan lemah merupakan persepsi masyarakat sahaja. Beberapa pembaharuan dan usaha telah dilakukan bagi menambah baik kedudukan Mahkamah Syariah pada masa kini.

3.0    CADANGAN PENYELESAIAN

Berdasarkan kajian yang telah dibincangkan, terdapat beberapa cadangan untuk menyelesaikan masalah ini atau sekurang-kurangnya ada usaha yang dilakukan ke arah penambahbaikan pentadbiran dan pengurusan harta wakaf di Mahkamah Syariah.

Di sini, dicadangkan agar kerajaan membuat pindaan ke atas Akta Probet dan Pentadbiran 1959, iaitu mengecualikan orang Islam tertakluk di bawahnya. Sebagai alternatif, satu undang-undang probet dan pentadbiran untuk orang Islam perlulah disediakan di peringkat negeri dengan memperuntukkan bidang kuasa yang jelas kepada Mahkamah Syariah.

Sungguhpun satu jawatankuasa kerja untuk menggubal Enakmen atau Akta Undang-undang Pusaka Islam telah dibentuk pada tahun 1989 di bawah Jabatan Kemajuan Islam Malaysia tetapi usaha jawatankuasa ini tidak dapat direalisasikan sehingga sekarang masalah undang-undang dan Perlembagaan Persekutuan yang memberikan kuasa dalam pentadbiran pusaka orang-orang Islam, adalah dicadangkan satu undang-undang pusaka Islam (faraid)  yang tulin dikanunkan di negara ini seperti mana berlaku di negara-negara Arab dan Islam yang lain seperti Qanun al-Mawarith 1943 (di Mesir) dan Komplikasi Hukum Islam di Indonesia tahun 1991 (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006: 230).

Pada tahun 1998, Jabatan Kehakiman dan Syariah Malaysia (JKSM), Jabatan Perdana Menteri telah ditubuhkan. Ini merupakan satu usaha yang ekstrem menuju kesamatarafan antara Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah. Dengan penubuhan Jabatan ini, fungsi Mahkamah Syariah tidak dinafikan lagi lebih sistematik. Sebagai contoh telah diperkenalkan sistem E-Syariah, Sulh dan meletakkan tempoh masa sesuatu kes mesti selesai mestilah tidak lebih daripada tiga tahun. Di Selangor, satu daerah telah dibekalkan dengan seorang hakim berbanding dahulu tiga daerah berkongsi seorang hakim (Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).

Untuk meningkatkan lagi kedudukan Mahkamah Syariah terutama dalam kes-kes yang berkaitan orang harta orang Islam perlu kepada satu usaha dan sokongan yang berterusan daripada pihak Jabatan mahupun pihak-pihak luar seperti Kerajaan, Kementerian serta badan-badan bukan Kerajaan. Pihak sivil juga perlu memberikan sokongan kepada pihak Mahkamah Syariah. Sebagai contoh, berkongsi pengalaman dan melatih hakim-hakim Syarie.  Dengan sokongan ini, Mahkamah Syariah mampu mencipta satu suasana yang tidak nampak kelemahan undang-undang Islam lagi.

Sokongan daripada institusi-institusi pendidikan juga sangat penting. Program pengijazahan Syariah dan undang-undang  yang ditawarkan hendaklah dilaksanakan dalam bentuk ”double degree” (ijazah berkembar) yang akan menghasilkan misalnya LLB dan LLB (Sha) sebagaimana yang telah dibuat oleh Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Justeru, graduan yang dihasilkan akan dilengkapi oleh dua bidang undang-undang sekaligus mereka tidak lagi menghadapi masalah yang rumit dalam memahami keperluan undang-undang prosedur dan substantif serta melaksanakannya dalam satu-satu kes pusaka apabila beramal nanti.  Di samping itu, para pensyarah mahupun pelajar boleh mencadangkan idea-idea mereka dalam bnentuk artikel, mahupun jurnal secara terus kepada JKSM sendiri dalam usaha meningkatkan dan memperkemas Institusi Kehakiman Islam di negara ini khususnya dalam kes pusaka (Temubual bersama Y.A. Zainal Abidin Kusmin 2009).

Begitulah serba sedikit perkongsian daripada saya untuk kali ini. Sahabat2 di UKM ada yang pernah dengar saya bentang tajuk ini rasanya. Mereka2 yang kelas tutorial Kepimpinan dan Pengurusan Islam dengan Dr. Ideris Endot. Time tu kita tahun 1 sem 1. Ingat lagi Dr. tanya kamu pelajar tahun 3 ke? Tajuk ini memang besar pun. Cuma saya dah ringkaskan ia menjadi sebuah assignment la. Apa2 pun semoga ia bermanfaat untuk kita semua. =)

Konvokesyen Diploma bersama emak & ayah